Saturday 4 April 2020

Carmina Burana, appendix 13: an Easter play.


The Carmina Burana does not only contain songs, parody and revelry, but also religious drama. It has an appendix with a number of such texts – remember that the Carmina Burana is first of all a manuscript, a physical object, and not a collection of texts on internet or music by Carl Orff. One of these is a drama with texts mainly taken from Matthew 26 and 27, to be performed on Good Friday. The actors were priests and lower clergy. Such liturgical dramas served as a re-enactment of stories from the gospel, especially Christmas, Easter and Ascension. For more details see the link at the end. This ludus, dated between 1250 and 1300, is not a highlight of mediaeval literature, but it was never meant to be. Instead, it gives us a glimpse of religious practise. There is no translation, but those in dire need can take a Bible at hand. Note the differences between the Gospel text and this play.

Carmina Burana, Appendix 13

Ludus breviter de passione primo inchoatur ita. Quando Dominus cum discipulis procedere vult ad locum deputatum, ubi mandatum debet esse, et in processu dicant apostoli ad Dominum:
Ubi vis paremus tibi comedere pascha?

breviter (adv.) short (to be taken with ludus: play in the short way)
inchoo: (-are): to begin
quando.. .Dominum: this and the other cursive sentences are stage direction, partly taken from Matthew, but also containing specific directions for an actor.
deputatus: destined
ubi mandatum debet esse: `where what has been ordered has to take place’. Mandatum: the ritual of foot washing performed by the priest on Whitsun Thursday.
dicant: note the  use of the subjunctive in the stage directions: they must say, etc.
paro (-are): to prepare
comedo comedi comesum: to eat
pascha: the feast of Passover

Et Dominus respondet:
Ite in civitatem ad quendam et dicite ei: Magister dicit: «Tempus meum prope est; apud te facio pascha cum discipulis meis».

ad quendam: to some person
prope: near

Et in deputato loco faciant mensam parari cum mensale, cum pane et vino. Et Dominus discumbat cum duodecim apostolis suis, et edentibus illis dicat:
Amen dico vobis, quia unus vestrum me traditurus est in hac nocte.

faciant mensam parari : they must make a table to be prepared = they (the clergy in charge of preparing the scene ) must take care that a table is set ready.
mensalis –is (n.); table-service
trado tradidi traditum: to betray

Unusquisque pro se respondet:
Numquid ego sum, Domine?

unusquisque: each one
numquid: question particle expecting a negative answer

Et Dominus respondet:
Qui intinguit mecum manum in parapside, hic me tradet. Filius quidem hominis vadit, sicut scriptum est de illo. Ve autem homini illi, per quem filius hominis tradetur; bonum erat illi, si natus non fuisset homo ille.

Intinguo intinxi intinctum: to dip
parapsis (paropsis) –idid (f.): dish
quidem: certainly
vado vasi (-ere): to go
ve (vae) (+dat.): woe unto

Respondet Iudas:
Numquid ego sum, Rabbi?

Et Dominus dicat:
Tu dixisti.

Tunc medio tempore vadat Iudas ad pontifices et ad Iudeos et dicat:
Quid vultis michi dare, et ego vobis eum tradam?

medio tempore: in the meantime (stage direction!)
michi = mihi

At illi constituant ei:
Triginta argenteos.

constituo constitui constitutum: to agree

Et ista hora accipiat Dominus panem, frangat, benedicat et dicat:
Accipite et comedite, hoc est corpus meum.

panis – is (m.) : bread
frango fregi fractum: to break

Similiter et calicem. Et postquam cenavit, Dominus dicat:
Surgite, eamus hinc; ecce appropinquabit, qui me tradet.

similiter: in the same way
calix –icis (f.): bowl, chalice
ceno (-are): to eat
surgo surrexi (-ere): to arise, stand up
hinc: hither
approquinquo (+ dat.): to approach

Et Iudas accedens ad Iesum clamando dicat:
Ave, Rabbi!

clamando = clamans

Et osculando irruat in eum. Tunc Donimus dicat:
Amice, ad quid venisti?

osculor osculatus : to kiss (osculando = osculans)
irruo irrui: to rush

Iudei et milites accedant ad Dominum et manus iaciant in eum et teneant eum. Et ita ducant eum ad Pilatum. Tunc discipuli omnes relicto eo fugiant. Et accusent eum coram eo in tribus causis et dicant:
Hic dixit: Possum destruere templum Dei et post triduum reedificare illud.

manus iaciant in eum : throw their hands on him
teneo tenui (-ēre): to grasp, hold fast
relicto eo: he being left = leaving him
accussent: the Jewish priests
coram (+abl.): in the presence of
causa: complaint, cause
triduum: three days
reedifico (-are): to rebuild (note the spelling e for ae: reaedifico in Classical Latin. Also Cesari for Caesari)

Secundo:
Hunc invenimus subvertentem gentem nostram et prohibentem tributa dari Cesari et dicentem se Christum regem esse.

invenio inveni inventum (-ire): to find out, discover
subverto  –versi –versum (-ere) : to destroy, corrupt (cf subversive)
prohibeo –hibui –hibitum (-ere): to prevent, prohibit
tributum: tax, tribute

Tertio:
Commovit populum docens per universam Iudeam et incipiens a Galilea usque huc.

commoveomovimotum (-ēre): to stir up, agitate
incipio –cepi  -ceptum (-ere): to start, begin
usque huc: till here

Tunc Pilatus respondet:
Quid enim mali fecit?

Dicant Iudei:
Si non esset malefactor, non tibi tradidissemus eum.

malefactor –oris (m. : evil-doer

Respondet Pilatus:
Accipite cum vos et secundum legem vestram iudicate eum. Ego nullam causam invenio in hoc homine. Vultis ergo, dimittam regem Iudeorum?

accipio -cepi –ceptum (-ere): to take, receive
secundum: according
causa: guilt
dimitto dimisi dimissum (-ere): to release, send away

Iudei clamando dicant:
Non, sed crucifigatur.

Et clamando magis dicant:
Crucifige, crucifige eum!

magis: more

Et Pilatus respondet:
Accipite eum vos et crucifigite!

Dicant Iudei:
Non, nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia filium Dei se fecit.

Respondet Pilatus:
Regem vestrum crucifigam?

Tunc dicant pontifices:
Regem non habemus nisi Cesarem.

Et Pilatus accipiat aquam et dicat:
Mundus sum a sanguine huius iusti; vos videritis.

mundus: clean, innocent

Et baiulet sibi crucem, et ducant eum, ubi crucifigatur. Tunc unus ex militibus veniat cum lancea, tangat latus eius. Tunc ipse Dominus in cruce alta voce clamet:
Ely, Ely, lema sabactani: Deus <meus>, Deus meus, ut <quid dereliquisti me?>

baiulo (-are): to carry a burden
latus lateris (n.): flank
altus: high, loud
derilnquo –liqui –lictum: to forsake

Tunc Maria mater Domimi veniat et due alie Marie et Iohannes. Et Maria planctum faciat quantum melius potest. Et unus ex Iudeis dicat:
Si filius Dei es, descende nunc de cruce!

due = duae: two
aliae Mariae: Maria Magdalena and Maria the mother of james
planctus –us (m.): beating of the breast, lamentation
quantum melius: as good as

Alter Iudeus:
Confidit in Deo; liberet eum nunc si vult.

alter: second
confido –fisus sum (-ere): to trust

Item tertius:
Alios salvos fecit, seipsum autem non potest salvum facere.

salvum facio : to rescue
seipsum: him self

Et Dominus dicat:
Consummatum est.

consumo –sumpsi -sumptum: to consume,  fulfil

Et:
In manus tuas commendo spiritum m<eum>.

Et inclinato capite emittat spiritum. Tunc veniat Ioseph ab Arimathia et
petat corpus Iesu. Et permittat Pilatus. Et Ioseph honorifice sepeliat eum.

inclino (-are): to bend, incline
peto petivi petitum: to ask
sepelio seplivi (-ire): to burry

Et ita inchoatur ludus de resurrectione.

i.e. the next play, which is to performed at Sunday.
As the next line suggest, this text was spoken aloud.

Pontifices:
O domine, recte meminimus.

pontifices: the officiating priests during the performance and mass
memini: to remember





No comments:

Post a Comment